Zenobiusz Żołnowski
Mastere International de Terapeutique Homeopatthic
Otolaryngolog
Leki homeopatyczne w terapii i profilaktyce nieżytów górnych dróg oddechowych
Znane jest dobrze zjawisko antybiotykooporności, które polega na pojawianiu się bakterii niewrażliwych na antybiotyki. Zjawisko to nabiera obecnie wręcz cech epidemicznych. Coraz więcej szczepów bakteryjnych nie może być leczonych skutecznie antybiotykami. Liczba szczepów bakterii antybiotykoopornych gwałtownie przyrasta. Wiele opornych patogenów bakteryjnych rozprzestrzenia się też geograficznie. Zmieniają się ponadto mechanizmy nabywania przez nie oporności. Pojawia się wiele gatunków bakterii wieloopornych czyli opornych na coraz większą liczbę antybiotyków. Lekarze mają coraz częściej problemy z doborem właściwego leczenia. Wiele antybiotyków straciła swoją skuteczność a w dodatku coraz mniej przybywa nowych leków przeciwbakteryjnych. Oporność i wielooporność w wielu przypadkach wyeliminowała z terapii najbardziej skuteczne i bardziej bezpieczne leki.
Nic więc dziwnego, że ożywiają się zainteresowania alternatywnymi wobec antybiotyków metodami zwalczania zakażeń bakteryjnych: z jednej strony szczepieniami ochronnymi z drugiej – profilaktyką i terapią homeopatyczną, które sięgają do pozaimunologicznych sposobów wzmagania naturalnej odporności organizmu. Odnosi się to oczywiście także do chorób przeziębieniowych, o których w tej notatce będzie głównie mowa.
Stosowanie leków homeopatycznych w chorobach przeziębieniowych staje się coraz powszechniejsze. Stosują je lekarze rodzinni i lekarze specjaliści oraz homeopaci zawodowi. Choroby przeziębieniowe są wdzięcznym terenem zalecania leków homeopatycznych. Są one tu przeważnie wysoko skuteczne i, co również ważne, w pełni bezpieczne. W podsumowaniu ekspertyzy przygotowanej na zlecenie Światowej Organizacji Zdrowia znalazła się taka oto informacja: „Istnieje mnóstwo eksperymentalnych i naukowych badań potwierdzających skuteczność homeopatii, i jest ich o wiele więcej, niż było do tej pory powszechnie wiadome”.[1]
Leki homeopatyczne są specyfikami o działaniu wyłącznie pobudzający. Pobudzają naturalne siły odpornościowe organizmu. Działają więc w sposób, którym organizm sam się broni przed chorobą. Leki homeopatyczne wzmagają tę obronę.
Każdy lek homeopatyczny, którego organotropizm obejmuje tkanki dotknięte konkretną chorobą i w jego zakres toksykologiczno – kliniczny wchodzą zmiany patologiczne składające się na tę chorobę może być stosowany jako preparat leczniczy w stosunku do tej choroby ale także jako preparat zapobiegający jej powstaniu. Leki homeopatyczne są stosowane w profilaktyce chorób ze znaczącą skutecznością.
Leki homeopatyczne, jak to wynika z tego, co wcześniej powiedziano, nie są jednak szczepionkami. Nie są też zatem obciążone, jak szczepionki, szkodliwymi działaniami ubocznymi.[2]
Terminy „choroby przeziębieniowe” i (częściej używany) „przeziębienie” nie mają wyraźnych zakresów denotacji nozologicznej.[3] W języku potocznym, gdy mówimy o przeziębieniu, to chodzi zwykle o katar nosa i pobolewanie gardła oraz niezbyt wysoką gorączkę (do 38,50C) pojawiające się po naziębieniu. Najczęściej – po dłuższym lub krótszym przebywaniu w zimnie a zwłaszcza w wilgotnym chłodzie.
Choroby przeziębieniowe mają w znakomitej większości przypadków tło wirusowe. Naziębienie jest tylko punktem wyjścia. Towarzyszy im zwykle kaszel czy pokasływanie. W przeziębieniu zmianami chorobowymi dotknięta jest błona śluzowa określonego odcinka lub odcinków górnych dróg oddechowych. Pojawia się jej przekrwienie, obrzęk i wzmożone wydzielanie gruczołów. Większość objawów chorobowych jest następstwem tych zmian. Do chorób przeziębieniowych można zaliczyć następujące nieżyty górnych dróg oddechowych:
• ostry nieżyt nosa,
• ostre zapalenie migdałków podniebiennych i gardła (anginy).
• chrypka i zanikanie głosu,
• ostre zapalenie zatok przynosowych.
W większości przypadków stany te można leczyć wyłącznie homeopatycznie.
[1] Wiesenauer M.: Homeopatia, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 7
[2] Nie oznacza to, iż leki homeopatyczne zawsze, bezwyjątkowo mogą zastąpić szczepionki. Jak na razie nie można, niestety, w pełni wykluczyć ich stosowania.
[3] Od przeziębienia trzeba odróżniać grypę, która jest odrębną chorobą zakaźną
Ostry nieżyt nosa
Ostry nieżyt nosa często towarzyszy przeziębieniu. Jest zwykle chorobą wirusową, chociaż może być chorobą powikłaną dodatkową infekcją bakteryjną. Z katarami przeziębieniowymi mamy do czynienia przeważnie wczesną wiosną i późną jesienią. Ochłodzenie ciała jest w tej chorobie jedynie punktem wyjścia. Główną przyczyną, jak to już powiedzieliśmy, są wirusy. Ochłodzenie ciała prowadzi na drodze odruchowej do przejściowej anemizacji błony śluzowej, co – ze względu na miejscowy spadek odporności – powoduje namnażanie się chorobotwórczych wirusów. Ostry nieżyt nosa jest chorobą zakaźną. Wirusy i bakterie łatwo mogą być przekazywane na drodze kropelkowej, na przykład w czasie kaszlu i kichania.
W ostrym nieżycie nosa dochodzi najpierw do skurczu naczyń krwionośnych błony śluzowej, co jest odczuwane jako zasychanie i drapanie w nosie. Jednak już zwykle na drugi dzień, na skutek tym razem rozszerzenia naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa, dochodzi do jej przekrwienia i obrzęku. Pojawia się też wzmożone wydzielanie błony śluzowej.
Wydzielina z nosa może mieć różną konsystencję i kolor: od wodnistej, jasnej do gęstej ropnej o kolorze białawym albo żółtawym lub zielonkawym. Może ona być ponadto drażniąca i powodować zaczerwienienie skory pod nosem.
Lekiem, który może być stosowany we wszystkich infekcjach wirusowych z dużą skutecznością, jest OSCILLOCOCCINUM 200. Jeśli lek ten podamy przy pierwszych objawach choroby, to może dojść do zupełnego zahamowania procesu patologicznego i ustąpienia choroby. W takich przypadkach jedna dawka leku (jedna cala fiolka granulatu) może okazać się zupełnie wystarczająca. Jeśli jednak objawy choroby utrzymują się, to podajemy taką pojedynczą dawkę leku przez następne 3 do 4 dni razem z innymi lekami homeopatycznymi. Oscillococcinum 200 można też podawać co 6 godz. Takie dawkowanie stosujemy też w grypie. Profilaktycznie, w okresach zwiększonego narażenia, można ten lek stosować w dawce 1 fiolka jeden raz w tygodniu.
Dobór innych leków homeopatycznych jest uzależniony od tego, czy mamy do czynienia ze wstępną fazą nieżytu (kataru) nosa, czy też z nieżytem nosa w pełni rozwiniętym,
W początkach ostrego nieżytu nosa można stosować następujące leki homeopatyczne:
ACONITUM NAPELLUS 9CH, BELLADONNA 9CH, ALLIUM CEPA 9CH
NUXVOMICA 9CH
ACONITUM NAPELLUS 9CH (tojad)
Katarowi nosa towarzyszy szybko narastająca gorączka, która pojawia się nagle wśród intensywnych dreszczy.[4] Skóra jest sucha i gorąca. Pojawia się też niepokój. Chory odczuwa duże pragnienie, chętnie pije zimną wodę. Jest też nadwrażliwy na bodźce zmysłowe, zwłaszcza wzrokowe i słuchowe. Wieczorem i w nocy następuje zwykle pogorszenie.
DAWKOWANIE: Aconitum podaje się zwykle bardzo krótko. Tylko dopóki nie pojawi się pocenie. Jeżeli pocenie występuje już na początku choroby, to z Aconitum możemy w ogóle zrezygnować i od razu przystąpić do podawania Belladonny.
Aconitum podajemy w ostrej fazie choroby po 5 granulek, nawet co godzinę. Dzieciom 3 granulki.
[4] Jeśli gorączka jest wysoka (na przykład 39.50C) oraz pojawiają się bóle głowy, uczucie „ogólnego rozbicia i łamania w kościach”, to może chodzić o infekcje wirusami grypy.
BELLADONNA 7CH (pokrzyk wilcza jagoda)
Gorączka pojawia się zwykle również nagle. Towarzyszy jej uczucie przepełnienia głowy. Chory często mówi, że ma „zawaloną głowę". Ponadto odczuwa w pierwszej fazie dotkliwą suchość w jamie nosowej i w gardle. Wydzielina z nosa zjawia się nieco później. Chory poci się obficie.
DAWKOWANIE: Podajemy po 5 granulek 4 razy dziennie. Dzieciom – 3 granulki.
ALLIUM CEPA 7CH (cebula pospolita).
Allium cepa stosuje się w takich przypadkach kataru nosa, w których dominującym objawem są ataki kichania a wydzielina jest wodnista i podrażniająca skórę górnej wargi, po której zwykle spływa. Trudno nadążyć z wycieraniem nosa. Występuje też łzawienie oczu, jednak bez podrażnienia spojówek. Nasilenie tych objawów zmniejsza się na chłodnym powietrzu.
DAWKOWANIE: Allium cepa podaje się zwykle co 4 godziny po 5 granulek.
NUX VOMICA 7CH (wronie oko)
Początek choroby jest nagły. Już na początku pojawiają się też napady częstego kichania. Chory trzęsie się z zimna. Nie może się rozgrzać nawet termoforem. Gorączka zmienia się – raz jest wyższa raz niższa.
DAWKOWANIE: Lek podajemy co dwie lub nawet co godzinę po 5 granulek. Dzieciom – po 3 granulki.
Leki stosowane w rozwiniętym katarze nosa są dobierane głównie w zależności od rodzaju wydzieliny, produkowanej przez zmienioną zapalnie błonę nosa.
W tej fazie choroby stosuje się najczęściej następujące leki:
STICTA PULMONARJA 5CH, KALIUM JODATUM 5CH, KALIUM BICHROMICUM 9CH
MERCURIUS SOLUBILIS 9CH, PULSATILLA 7CH
STICTA PULMONARIA 5CH (granicznik płucnik)
Lek stosuje się w przypadkach nieżytu nosa z bardzo skąpą wydzieliną. Chory ma uczucie, jakby jego nos był uciśnięty przez binokle. Może też odczuwać ból w okolicy czołowej.
DAWKOWANIE: Najczęściej podajemy 5 granulek co 2 godziny, dzieciom – 3 granulki.
KALIUM JODATUM 5CH (jodek potasu) Wśród objawów, przy których lek ten jest szczególnie przydatny, dominuje intensywny ból w okolicy czołowej. Wydzielina jest dość obfita i paląca.
DAWKOWANIE: Lek podaje się zwykle co 2 godziny po 5 granulek, dzieciom – 3 granulki.
KALIUM BICHROMICUM 9CH (dwuchromian potasu)
Lek jest szczególnie przydatny w przypadkach kataru z gęstą, lepką, ciągnącą się wydzieliną, żółtawą lub żółtawo-zielonkawą. Czasem wydzielina jest lekko podbarwiona krwią. W jamach nosowych mogą zalegać strupy.
DAWKOWANIE: Lek podaje się co 4 godziny po 5 granulek, dzieciom – po3 granulki.
MERCURIUS SOLUBILIS 9CH (mieszanina związków rtęci i rtęci metalicznej)
Stosowany jest w katarze z wydzieliną ropną, żółtawą, piekącą i dość obfitą. Wydzielina podrażnia skórę wargi górnej w okolicy skrzydełek nosa, niekiedy bardzo znacznie.
Chorzy czują się gorzej w ciepłych pomieszczeniach. Często mają dreszcze. Skóra jest stale wilgotna. Nocą pocenie jeszcze się nasila.
DAWKOWANIE: Zwykle przyjmuje się 5 granulek 4 razy dziennie. Dzieci przyjmują 3 granulki.
PULSATILLA 7CH (sasanka łąkowa)
Lek jest szczególnie przydatny w takich przypadkach kataru nosa, w których on się przewleka. Wydzielina jest żółtawa lub żółtawo-zielonkawa, słabo drażniąca. Często zmniejsza się odczuwanie smaku i zapachu.
DAWKOWANIE: Lek przyjmuje się 2 – 4 razy dziennie po 5 granulek. Dzieciom podaje się ten lek 3 razy dziennie po 3 granulki.
Ostre zapalenie migdałków podniebiennych i gardła
Ostremu zapaleniu migdałków podniebiennych towarzyszą przeważnie zmiany zapalne w obrębie całego układu limfatycznego gardła (migdałki podniebienne, migdałek gardłowy, migdałki trąbkowe, grudki chłonne na tylnej ścianie gardła i nasadzie języka) oraz objawy ogólne: gorączka, dreszcze, bóle przy prze¬łykaniu (zwłaszcza śliny). Stan taki nazywamy anginą. Izolowane zapalenie migdałków podniebiennych zdarza się rzadko. U dzieci jest przeważnie początkiem anginy.
W zależności od wyglądu migdałków, rozróżnia się anginę nie¬żytową, anginę grudkową oraz anginę zatokową.
W anginie nieżytowej migdałki są przekrwione, rozpulchnione i obrzmiałe. W anginie grudkowej migdałki wyglądają podobnie, ale mają dodatkowo drobne białawo-żółtawe naloty na grudkach migdałka.
W anginie zatokowej naloty są większe, pokrywają ujścia krypt (zatok) migdałkowych, a niekiedy cały migdałek. Migdałek wygląda wówczas jak pokryty błoną. Jeżeli migdałek tak właśnie wygląda, to w ocenie klinicznej trzeba być szczególnie ostrożnym, ponieważ podobnie wyglądają migdałki w dyfterycie. Gdy podejrzewamy anginę zatokową zlewną, to najlepiej od razu korzystać z pomocy lekarza.
Trzeba też wiedzieć, że zdarzają się tzw. anginy objawowe. Chodzi tu o takie choroby, w których angina jest ich elementem (angina wrzodziejąco-błoniasta, angina z patologicznym obrazem krwi, angina monocytowa, angina limfocytowa, angina agranulocytowa).
W znakomitej większości przypadków zapalenia gardła i migdałków podniebiennych leczenie homeopatyczne jest wystarczające (zwłaszcza u dzieci), jeśli leczenie to rozpoczyna się natychmiast po stwierdzeniu pierwszych objawów choroby.
W anginie nieżytowej i grudkowej stosowane są następujące leki homeopatyczne:
BELLADONNA 9CH, APIS MELLIFICA 9CH, PHYTOLACCA 9CH, MERCURIUS SOLUBILIS 9CH
BELLADONNNA 9CH (pokrzyk wilcza jagoda)
Jest to główny lek w terapii różnych stanów zapalnych. W anginach stosujemy go zwłaszcza wtedy, gdy migdałki i gardło są żywoczerwone, a chory odczuwa ból przy połykaniu, promieniujący do uszu. Niekiedy odczuwa też ściskanie w gardle.
Doznaniom tym towarzyszy uczucie przepełnienia w gardle. Gorączka, nawet wysoka. Chory poci się obficie.
DAWKOWANIE: Podajemy po 5 granulek leku co 2 do 3 godzin. Dzieciom – 3 granulki.
APIS MELLIFICA 9CH (pszczoła miodna)
Stosujemy w przypadkach, gdy migdałki są również żywoczerwone ale zarazem jest bardzo powiększony języczek, który zwisa jak worek wypełniony wodą. Ból ma charakter kłujący. Zimne płyny przynoszą ulgę. Chory na przemian, to jest suchy, to pokryty potem. Nie ma pragnienia. Apis działa szybko, ale też jego działanie szybko ustępuje.
DAWKOWANIE: Apis podajemy co godzinę po 5 granulek. W miarę poprawy zmniejszamy częstość podawania leku. Apis dobrze jest podawać razem z Belladonną.
PHYTOLACCA 7CH (brak polskiej nazwy)
Gardło ciemnoczerwone. Języczek jest również obrzęknięty, jednak nie tak bardzo jak wtedy, gdy trzeba stosować Apis. Przy połykaniu występuje ból, który promieniuje do uszu. Migdałki mogą być pokryte nalotem. Charakterystyczne jest uczucie ciała obcego w gardle. Chory często przełyka ślinę.
DAWKOWANIE: Lek jest podawany co 2 do 3 godzin po 5 granulek. Dzieciom – po 3 granulki.
Angina zatokowa może być leczona tak jak anginy: nieżytowa i grudkowa. Często jednak trzeba dodać opisany wcześniej MERCURIUS SOLUBILIS 9CH w dawkach po 5 granulek (dzieciom 3 granulki) co 2 do 3 godzin.
Jeśli dolegliwości nie ustępują w ciągu 24 – 36 godz. lub nagle wzrośnie gorączka albo pojawią się silne bóle głowy, to trzeba zasięgnąć porady lekarskiej.
Chrypka i zanikanie głosu ( ostre zapalenia krtani )
Dolegliwości te są związane ze zmianami zapalnymi w obrębie błony śluzowej krtani, jednakże głównie z jej fałdami głosowymi. Krtań jest przekrwiona. Występuje obrzęk błony śluzowej oraz wzmożenie wydzie¬lania śluzu. Ostre zapalenie krtani często pojawia się w przebiegu przeziębienia i grypy. Chrypka i zanikanie głosu występują wtedy łącznie z mniejszą lub większą gorączką, dreszczami uczuciem ogólnego rozbiciem i bólami mięśni.
Jeśli chrypka nie trwa jeszcze dłużej niż 10 dni, to możemy podjąć jej samodzielne leczenie za pomocą środków homeopatycznych. Chrypka trwająca dłużej niż 10 dni powinna już skłaniać do bezwzględnego udania się do lekarza. Chrypka może być bowiem objawem poważnych chorób krtani, nie wyłączając nowotworów.
Przy pomocy samych tylko środków homeopatycznych mogą być leczone również przewlekłe stany chorobowe krtani, zawsze jednak pod kontrolą lekarza laryngologa.
W samodzielnym leczeniu ostrego nieżytu krtani wchodzą w grę następujące leki homeopatyczne.
ARUM TRIPHYLLUM 5CH, RHUS TOXICODENDRON 7CH, ARGENTUM METALUCUM 5CH, PHOSPHORUS 7CH, VERBASCUM 5CH,
ARUM TRIPHYLLUM 5CH (cebula indyjska)
Lek szczególnie przydatny w leczeniu ostrego nieżytu krtani, w którym chrypka jest połączona ze zmianami tembru głosu w zależności od jego wysokości. Na pewnych wysokościach glos może być czysty, na innych ochrypnięty. Gardło jest jasno czerwone, język obrzęknięty. Wargi są zwykle spierzchnięte, kąciki ust często bolesne i popękane,
DAWKOWANIE: Podajemy zwykle po 5 granulek 4 do 6 razy dziennie. W miarę uzyskiwania poprawy zmniejszamy częstość podawania leku.
RHUS TOXICODENDRON 7CH (sumak jadowity)
Lek ten podajemy w takich przypadkach, w których chrypka pojawia się na początku mówienia i następnie, dość paradoksalnie, w miarę dalszego mówienia chrypka ustępuje. Sumak jadowity jest zresztą stosowany w wielu dolegliwościach, które zmniejszają się pod wpływem jakiegoś ruchu. Takimi dolegliwościami mogą być, na przykład, dolegli¬wości reumatyczne.
DAWKOWANIE: Przyjmuje się 5 granulek przed każdym wysiłkiem głosowym.
ARGENTUM METALLICUM 5CH (srebro metaliczne)
Lek jest szczególnie przydatny w przypadkach chrypki związanej z zapaleniem gardła i krtani u zawodowych mówców (nauczycieli, polityków, duchownych). Chrypce towarzyszy wielce przykre uczucie jakby otwartej rany w gardle lub tkwiącego w gardle kolca, którego nic możemy odkrztusić.
DAWKOWANIE: Lek przyjmujemy 4 razy dziennie po 5 granulek.
PHOSPHORUS 7CH (fosfor)
Jeżeli chrypce towarzyszy duża bolesność krtani i chory na skutek tej bolesności stara się nie mówić, to lekiem wielce skutecznym w takich przypadkach będzie właśnie Phosphorus. Pacjenci źle zno¬szą zimne powietrze. Ponadto chrypka nasila się wieczorem i w nocy.
DAWKOWANIE: Lek przyjmuje się w zależności od nasilenia dolegliwości 2 – 4 razy dziennie.
VERBASCUM 5CH (dziewanna)
Chrypka wyraźnie nasila się przy głośnym mówieniu. Mogą jej towarzyszyć bóle w okolicy czołowej i skroniowej, w stawach żuchwowych i inne bóle w zasięgu unerwienia przez nerw trójdzielny (twarzoczaszka).
DAWKOWANIE: Lek można przyjmować, w zależności od na¬tężenia dolegliwości, kilka razy dziennie po 5 granulek. Gdy zmniejszają się dolegliwości, zmniejszamy częstość podawania leków.
Ostre zapalenie zatok przynosowych
Zapalenie zatok przynosowych powstaje najczęściej na skutek przejścia (przez ciągłość) infekcji i stanu zapalnego z błony śluzowej nosa. Wszystkie zatoki (czołowa, szczękowe, sitowe, klinowa) są połączone z jamą nosową i przez to jakby do niej otwarte. Wydzieliny patologiczne wytwarzane przez błonę śluzową zatok przynosowych mogą być z tego powodu w sposób naturalny usunięte tylko przez jamę nosową. W leczeniu chorób zatok przynosowych jest więc rzeczą ważną, aby w jamie nosowej, w jej przewodach nie było przeszkód w swobodnym odpływie tych wydzielin.
W przypadkach przewlekłych chorób zatok przynosowych mogą rozrastać się tkanki patologiczne: polipy, torbiele, nowotwory. Z tego widać, że samodzielne leczenie przewlekłych chorób zatok przynosowych jest w większości przypadków niemożliwe. Potrzebne jest zwykle badanie rentgenowskie i pomoc laryngologa. Niekiedy niezbędny jest zabieg operacyjny.
W przypadku odczynu zapalnego w zatokach przynosowych w przebiegu ostrego nieżytu nosa możemy do leków stosowanych w tym nieżycie dołączyć: CINNABARIS 9CH i MEZEREUM 9CH.
CINNABARIS 9CH (cynober)
Lek podajemy w przypadku odczynu zapalnego ze strony zatoki czołowej, gdy występuje bolesność uciskowa przedniej ściany tej zatoki (nad łukami brwiowymi). Cinnabaris podajemy także wtedy, gdy zajęte są zatoki sitowe lub klinowa.
DAWKOWANJE: Lek stosujemy 2 razy dziennie po 5 granulek.
MEZEREUM 9CH (wawrzynek, wilcze łyko)
Wawrzynek stosuje się w przypadku odczynu zapalnego ze strony zatok szczękowych, zwykle razem z KALIUM BICHROMICUM 9CH.
Występuje wtedy, obok kataru, bolesność przy ucisku na przednie ściany zatok (po bokach skrzydełek nosa).
DAWKOWANIE: 2 razy dziennie po 5 granulek.
Nawracające nieżyty górnych dróg oddechowych
Leczenie homeopatyczne może być wielce skuteczne w zapobie¬ganiu nawrotom zapaleń górnych dróg oddechowych, które szczególnie często zdarzają się u dzieci. Jest wiele leków, którymi można się posłużyć profilaktycznie.
Uodporniające kuracje homeopatyczne doprowadzają organizm do stanu, w którym jego naturalne możliwości wystarczają do opanowania procesu chorobowego jeszcze w fazie przedobjawowej. Przeprowadza się je zimą przez 3 kolejne miesiące z jednotygodniową przerwą po każdym miesiącu. Oto przykład takiej kuracji podany przez J. Jouanny’ego:[5]
Kuracja miesięczna:
Psorinum 15CH po 10 granulek w każdą 1, 2, i 3 niedzielę,
Tuberculinum 15CH -10 granulek w każdą 4 niedzielę.
W dni powszednie z wyjątkiem sobót:
Baryta carbonica 9CH 5 granulek rano po przebudzeniu
Tuja 9CH – 5 granulek wieczorem
Leki homeopatyczne zwiększają w sposób naturalny sprawność układu odpornościowego organizmu i w ten sposób przeciwsta¬wiają się zagrożeniu chorobą i jej nawrotom.
Homeopatyczne kuracje odpornościowe mogą w istotny sposób przyczynić się do ograniczenia negatywnych skutków naduży¬wania antybiotyków i kortykosterydów w leczeniu, jakże częstych schorzeń zapalnych i alergicznych w obrębie układu oddechowego, zwłaszcza u dzieci.